ข้อมูลภูมิปัญญาในการปั้นตุ๊กตา

หัตถกรรม ตุ๊กตาชาววัง
          ตุ๊กตาชาววังก าเนิดในช่วงปลายสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยเป็นการท าเป็นของ
เล่นเฉพาะในกลุ่มข้าหลวงชาววัง จนต่อมาคุณข้าหลวงบางคนที่ออกมาอาศัยกับครอบครัวนอกวังริเริ่มท าตุ๊กตาชาว
วังออกขาย จึงเริ่มเป็นที่รู้จักของประชาชน
          ตุ๊กตาชาววัง มี 3 ขนาด คือ ขนาดเล็ก ขนาดกลาง และขนาดใหญ่ ที่นิยมกันมากคือขนาดเล็ก สูง
ประมาณ 2 เซนติเมตร ปั้นเป็นรูปผู้ใหญ่ วัยรุ่น และเด็ก ในอิริยาบถต่างๆ เช่น ก าลังนั่งและคลาน นั่งเอน นอน
คว่ า ตะแคง คุกเข่า ส่วนเด็กเล็กนั้นไว้ผมจุกและผมเปีย ตุ๊กตาบางชุดปั้นเป็นรูปผู้หญิงแต่งกายแบบชาวเหนือ อาจ
เป็นเพราะในช่วงเวลานั้น พระราชชายาเจ้าดารารัศมี ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังคงประทับ
อยู่ในพระบรมมหาราชวัง

          วิธีการปั้นตุ๊กตานั้น ช่างจะต้องปั้นขา 2 ขาก่อน แล้วคลึงดินต้อขึ้นไปเป็นล าตัว จากนั้นคลึงดินต่อออกเป็น
แขน 2 ข้าง ทั้งหมดนี้ปั้นจากดินเล็กๆ เพียงก้อนเดียว ส่วนหัวและใบหน้านั้นใช้กดจากแม่พิมพ์ แล้วน ามาเสียบต่อ
บนล าตัว เมื่อปั้นเสร็จแล้วน าไปผึ่งให้แห้ง ต้องระวังไม่ให้ถูกแดดจัดเพราะดินจะร้าว หลังจากนั้นน าไปเผาในเตา
ถ่านที่ใช้แกลบเป็นเชื้อเพลิงเผาแล้วปล่อยทิ้งให้ไฟมอดดับเอง เมื่อเตาเย็นจึงน าตุ๊กตาออกจากเตา ต่อไปจึงน า
ตุ๊กตานั้นมาลงสี โดยใช้สีฝุ่นผัดหน้าที่เรียกว่า “ฝุ่นจีน” ละลายน้ าจนข้น ทาทั่วตัวก่อน เมื่อแห้งดีแล้วจึงลงสี
เขียนหน้า ทาปาก ลงสีเสื้อผ้าตามความนิยมของชาววังสมัยนั้น คือ ผู้หญิงต้องนุ่งห่มสีตัดกันตามวัน
ตุ๊กตาชาววังจะมีรูปร่างสะโอดสะองคอระหง ทรงผมตัดหรือเกล้ามวย กิริยาท่าทางของฝ่ายหญิงดูอ่อนช้อย
ฝ่ายชายดูสง่าและขึงขัง ส่วนเด็กนั้นมีท่วงท่าร่าเริงน่าเอ็นดู มีอากัปกิริยาเหมือนธรรมชาติมาก
          ส่วนการปั้นตุ๊กตาชาววังที่ท ากันที่ต าบลบางเสด็จ อ าเภอป่าโมก จังหวัดอ่างทอง ซึ่งรู้จักกันในชื่อ ตุ๊กตา
ชาววังบางเสด็จ มีที่มาจากครั้นเมื่อสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชด าเนินกลับจาก
ทรงเยี่ยมราษฎรที่ต าบลบางเสด็จในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2518 ทรงมีพระราชด าริให้มีโครงการช่วยเหลือราษฎร
ให้มีอาชีพเสริม เพื่อเพิ่มพูนรายได้ในการด ารงชีพ และมีพระราชปรารภว่า ตุ๊กตาชาววัง เป็นของเล่นของเจ้านาย
มีความสวยงามน่ารักซึ่งในปัจจุบันหาดูได้ยากและใกล้ที่จะเสื่อมสูญ จึงสมควรให้มีการสืบทอดศิลปะนี้ต่อไป

          โครงการปั้นตุ๊กตาชาววังที่พระราชทานแก่ชาวบ้านบางเสด็จ ท าให้ที่นี่กลายเป็นแหล่งผลิตตุ๊กตาชาววัง
ที่ใหญ่ที่สุดและมีชื่อเสียงแพร่หลายขจรขจายไปไกลทั่วโลก ตุ๊กตาชาววังบางเสด็จจึงเป็นศิลปหัตถกรรมฝีมือ
ชาวบ้านที่สะท้อนภาพวิถีชีวิตของคนไทย และเป็นผลิตภัณฑ์ที่งดงามแสดงถึงภูมิปัญญาไทย ที่ได้รับการสืบทอด
กันมาแต่โบราณ นอกจากนั้นตุ๊กตาชาววังของหมู่บ้านบางเสด็จยังเป็นสื่อที่ช่วยเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมไทยออก
สู่สายตาชาวโลกอีกด้วย